انتخاب هدفمند محورهای علمی در همایش‌های دانشگاهی — روش گام‌به‌گام و مثال واقعی
چطور محورهای علمی همایش را به‌صورت هدفمند طراحی کنیم تا مشارکت پژوهشگران افزایش یابد؟ این مقاله با مثال واقعی و روش گام‌به‌گام، فرایند انتخاب محورهای علمی را توضیح می‌دهد.
فرض کنید فراخوان همایش را با طراحی حرفه‌ای منتشر کرده‌اید، پوستر در گروه‌های دانشگاهی پخش شده و حتی چند استاد نام‌دار هم حمایت کرده‌اند.
اما با گذشت چند هفته، تعداد مقالات دریافتی کمتر از حد انتظار است. در جلسه‌ی دبیرخانه همه دنبال علت می‌گردند — اطلاع‌رسانی؟ زمان‌بندی؟ داوران؟
در حالی‌که ریشه‌ی مشکل اغلب جایی است که کمتر کسی به آن فکر می‌کند: محورهای علمی همایش دقیق و هدفمند طراحی نشده‌اند.اگر محورهای علمی مبهم، تکراری یا نامرتبط باشند، پژوهشگر نمی‌داند مقاله‌اش در کدام بخش می‌گنجد و داوران هم نمی‌دانند براساس چه معیاری ارزیابی کنند. نتیجه؟ مشارکت پایین، خروجی علمی پراکنده و همایشی که بیشتر شبیه تکرار رویدادهای سال‌های گذشته است.
درواقع محورهای علمی، قلب تپنده‌ی هویت علمی همایش‌اند. بدون آن‌ها، فراخوان صرفاً یک پوستر زیباست با محتوای خالی.
مفهوم محور علمی و نقش آن در ساختار علمی همایش
محور علمی، مسیرهای پژوهشی مشخصی است که بر مبنای آن مقالات و سخنرانی‌ها سازمان‌دهی می‌شوند.
موضوع اصلی همایش مثل عنوان یک کتاب است، اما محورهای علمی فصل‌های آن کتاب‌اند، فصل‌هایی که باید منسجم، مرتبط و به‌روز باشند.
برای نمونه، اگر موضوع همایش «تحول دیجیتال در آموزش عالی ایران» باشد، محورهایی مانند «زیرساخت‌های فناوری آموزشی»، «سیاست‌گذاری داده در آموزش»، و «آینده یادگیری با هوش مصنوعی» هم‌راستا با موضوع هستند.
اما اگر محورها کلی یا خارج از مسیر باشند، مثلاً «مدیریت زمان در دانشگاه‌ها» یا «روش‌های تدریس سنتی» — عملاً همایش از مأموریت علمی خود دور می‌شود.
خطاهای رایج در طراحی محورهای علمی
در بررسی ده‌ها فراخوان دانشگاهی در ایران، چند خطای مشترک تقریباً در همه‌ی آن‌ها تکرار می‌شود:
- محورهای عمومی و تکراری: عباراتی مثل «فناوری در آموزش»، «نقش مدیریت در توسعه» یا «پژوهش در آموزش» هیچ جذابیتی برای پژوهشگر ندارد. محور باید دقیق و دارای زاویه‌ی پژوهشی مشخص باشد.
- زیاده‌گویی و انبوه محورها: بعضی همایش‌ها برای پوشش همه‌ی سلیقه‌ها، ۲۰ محور علمی اعلام می‌کنند. اما نتیجه، پراکندگی و داوری‌های بی‌ساختار است.
- فقدان اولویت‌بندی: همه‌ی محورها در یک سطح معرفی می‌شوند، در حالی که باید محورهای کلان، محوری و فرعی مشخص باشند.
- بی‌توجهی به داده و روندهای علمی: محورها اغلب براساس تجربه‌ی سال‌های گذشته نوشته می‌شوند، نه داده‌های جدید پژوهشی.
- عدم هم‌راستایی با مأموریت میزبان: گاهی دانشگاه میزبان در حوزه‌ی فناوری فعال است ولی محورهای همایش مربوط به علوم انسانی است.
- نبود نگاه کاربردی: برخی محورها صرفاً تئوریک‌اند و جذابیت اجرایی یا سیاستی ندارند. پژوهشگران علاقه‌مند به مسائل واقعی، انگیزه‌ای برای مشارکت پیدا نمی‌کنند.
روش هدفمند طراحی محورهای علمی
روش هدفمند، یک رویکرد پنج‌مرحله‌ای است که می‌توانید در هر همایش علمی به‌کار بگیرید.
برای نشان دادن کاربرد واقعی این روش، در این بخش یک مثال عملی می‌زنیم.مثال عملی: طراحی محورهای علمی برای یک همایش فرضی
فرض کنید دانشگاه تهران قصد دارد همایشی برگزار کند با عنوان:
»نوآوری و تحول دیجیتال در آموزش عالی ایران»
هدف همایش، بررسی راهکارهای نوآورانه برای ارتقای کیفیت آموزش دانشگاهی در عصر فناوری است.
اکنون می‌خواهیم محورهای علمی را با روش هدفمند طراحی کنیم.
گام اول: تحلیل مأموریت و مسئله‌ی اصلی
مأموریت دانشگاه میزبان: ارتقای نوآوری آموزشی در نظام آموزش عالی.
بنابراین، محورها باید حول چالش‌ها و فرصت‌های تحول دیجیتال در محیط‌های دانشگاهی بچرخند.
موضوعاتی مثل یادگیری هوشمند، سیاست‌گذاری داده، و تحول مهارت‌های استادان در اولویت قرار می‌گیرند.گام دوم: بررسی اسناد و سیاست‌های ملی
با مرور «نقشه جامع علمی کشور» و «برنامه تحول دیجیتال وزارت علوم»، کلیدواژه‌هایی مثل «هوش مصنوعی در آموزش»، «تحلیل داده‌های یادگیری»، «عدالت آموزشی» و «زیرساخت هوشمند» استخراج می‌شوند.
این کلیدواژه‌ها جهت علمی محورها را روشن می‌کنند.
گام سوم: تحلیل روندهای علمی بین‌المللی
در ابزارهایی مثل Scopus Trends و Google Scholar Metrics مشاهده می‌شود که در پنج سال اخیر، موضوعاتی چون Learning Analytics، Adaptive Learning و AI Tutoring Systems رشد چشمگیری داشته‌اند.
بنابراین، بهتر است محورهایی طراحی کنیم که با این روندها هم‌خوان باشند.
گام چهارم: تشکیل کارگروه هم‌اندیشی علمی
تیمی متشکل از ۳ استاد در رشته‌های آموزش، مهندسی کامپیوتر و مدیریت آموزشی تشکیل می‌شود.
هرکدام، موضوعات نوظهوری را پیشنهاد می‌دهند که در پایان به محورهای نهایی می‌رسند.گام پنجم: ساختاردهی محورهای علمی
محورها به‌صورت سلسله‌مراتبی طراحی می‌شوند تا هم جامع باشند و هم تمرکز علمی حفظ شود.
.در این مثال، محورهای علمی با مأموریت دانشگاه، سیاست‌های ملی، و روندهای جهانی هم‌راستا هستند
.در نتیجه، همایش از حالت کلی خارج شده و برای پژوهشگران جذاب و شفاف می‌شود
آزمون نهایی پیش از انتشار فراخوان
پیش از انتشار رسمی فراخوان، محورهای فوق برای ۱۰ پژوهشگر از دانشگاه‌های مختلف ارسال می‌شود و از آنان خواسته می‌شود میزان تمایل خود به ارسال مقاله در هر محور را بیان کنند.
نتیجه‌ی این آزمون نشان داد محور «تحلیل داده‌های یادگیری» و «هوش مصنوعی در آموزش» بیشترین جذابیت را داشته‌اند، بنابراین در طراحی پوستر و تبلیغات، این دو محور برجسته‌تر معرفی شدند.
استانداردهای ارزیابی محورهای علمی
برای ارزیابی نهایی محورهای طراحی‌شده، می‌توانید از این چارچوب استفاده کنید:
جمع‌بندی کاربردی
محور علمی فقط یک عبارت در پوستر نیست؛ جهت‌نمای فکری کل رویداد است.
اگر با تحلیل داده، بررسی سیاست‌ها و گفت‌وگوی علمی طراحی شود، می‌تواند مشارکت پژوهشگران را چند برابر کند و خروجی همایش را از «گردهمایی تشریفاتی» به رویدادی با تأثیر واقعی علمی تبدیل نماید.
اگر می‌خواهید ساختار محورهای علمی همایش خود را دقیق، شفاف و قابل توسعه نگه دارید، سامانه‌ی برگزاری همایش یوکانف دقیقاً برای همین طراحی شده است.
در یوکانف، شما می‌توانید محورهای علمی را با سطح‌بندی نامحدود (اصلی، فرعی و زیرمحور) تعریف کنید، مقالات را بر اساس هر محور مدیریت کنید، و گزارش‌های تحلیلی از میزان مشارکت در هر محور بگیرید.
این قابلیت باعث می‌شود همایش شما از نظر علمی ساختارمند، از نظر مدیریتی شفاف، و از نظر اجرایی سریع‌تر پیش برود.
محورهای علمی همایش خود را هدفمند و داده‌محور طراحی کنید با سامانه یوکانف
